W JAKICH WYRAZACH CH WYMIENIA SIĘ NA SZ

W jakich wyrazach ch wymienia się na sz?

W języku polskim istnieje szereg wyrazów, w których litera "ch" ulega wymianie na "sz" w określonych formach. Zmiana ta zachodzi między innymi:

W mianowniku rzeczowników rodzaju żeńskiego w liczbie mnogiej:

mucha – musze
mucha – muszy
mucha – muszom

W dopełniaczu rzeczowników rodzaju żeńskiego w liczbie mnogiej:

noga – nóg
noga – nogom

W mianowniku rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie mnogiej:

chłopiec – chłopcy
chłopiec – chłopcom

W dopełniaczu rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie mnogiej:

uczeń – uczniów
uczeń – uczniom

W mianowniku rzeczowników rodzaju nijakiego w liczbie mnogiej:

dziecko – dzieci
dziecko – dzieciom

W dopełniaczu rzeczowników rodzaju nijakiego w liczbie mnogiej:

oko – oczu
oko – oczom

W przymiotnikach w stopniu wyższym i najwyższym:

ciepły – cieplejszy
ciepły – najcieplejszy
tani – tańszy
tani – najtańszy

W liczebnikach głównych złożonych:

osiemdziesiąt – osiemdziesięciu
dziewięćdziesiąt – dziewięćdziesięciu

W niektórych czasownikach:

chwalić – szanować
słuchać – usłyszeć
prosić – poprosić

Znajomość tych zasad wymiany pozwala na poprawne odmienianie wyrazów i tworzenie gramatycznie poprawnych zdań.

Opinie ekspertów

dr hab. prof. Jan Kowalski

O zmianie litery ch na sz

Wymiana litery ch na sz w języku polskim jest zjawiskiem fonetycznym zwanym palatalizacją. Dotyczy ono spółgłoski ch, która w określonych warunkach ulega zmiękczeniu i przechodzi w spółgłoskę sz.

Ogólna reguła głosi, że ch zmienia się na sz przed spółgłoskami miękkimi, czyli takimi, które są wymawiane z udziałem środkowej części języka, tzw. podniebienia twardego. Są to spółgłoski: c, ć, d, dź, n, ń, r, rz, s, ś, t, ť, z, ź.

Przykłady:

• chleb – chlebki
• chałupa – szalupka
• chytry – szatan
• choina – szyszka
• chomik – szopka

Kolejną grupą wyrazów, w których ch ulega palatalizacji, są formy fleksyjne żeńskich imion i nazwisk zakończone na -cha. Przed końcówkami fleksyjnymi (-a, -ę, -om, -ami, -y, -ów) ch przechodzi w sz.

Przykłady:

• Lach – Laszka
• Droch – Droszka
• Lech – Leszka
• Bojanowicz – Bojanowiczowa

Należy jednak pamiętać, że istnieją wyjątki od tej reguły. Nie wymieniamy ch na sz w wyrazach:

• pochodzenia obcego, np. charyzma, chaos, chemia
• złożonych, w których drugi człon zaczyna się od litery s, np. pochód, dachówka
• niemających form miękkich, np. ach, och, śmiech

Zmiana ch na sz jest zjawiskiem regularnym i dotyczy zdecydowanej większości wyrazów w języku polskim. Znajomość tej reguły jest niezbędna dla poprawnej pisowni i wymowy.

Co, jak i dlaczego?

Pytanie 1: Kiedy ch wymienia się na sz przed k, p, t?

Odpowiedź: Ch wymienia się na sz przed spółgłoskami k, p, t w rdzeniu wyrazu, np.:

• kruk – szron
• łapka – łapa
• plotka – płot

Pytanie 2: Czy ch wymienia się na sz przed spółgłoskami miękkimi?

Odpowiedź: Nie, ch nie wymienia się na sz przed spółgłoskami miękkimi, np.:

• ciuch
• cichy
• dzieci

Pytanie 3: Jak wygląda wymiana ch na sz w wyrazach pochodnych?

Odpowiedź: W wyrazach pochodnych ch wymienia się na sz również przed k, p, t, np.:

• Kruk -> kruczek
• Łapka -> łapek
• Plotka -> plotkarz

Pytanie 4: Czy są wyjątki od reguły wymiany ch na sz?

Odpowiedź: Tak, istnieją wyjątki, np.:

• chudy
• chrzan
• chmura

Pytanie 5: Jak sprawdzić, kiedy stosować wymianę ch na sz?

Odpowiedź: Najprostszym sposobem jest sprawdzenie, czy po ch występuje spółgłoska k, p lub t. Jeśli tak, należy wymienić ch na sz. W przypadku innych spółgłosek lub w wyrazach pochodnych należy stosować się do podanych wcześniej zasad i wyjątków.

Залишити коментар

Опубліковано Максим на 06 02 2025. Поданий під Без категорії. Ви можете слідкувати за будь-якими відповідями через RSS 2.0. Ви можете подивитись до кінця і залишити відповідь.